Улаанбаатар хотын “Дулааны арал”-ын судалгаа

С.Эрдэнэсүх1 , Д.Сандэлгэр1, П.Мөнхцэцэг1

1 Монгол улсын их сургууль, Шинжлэх ухааны сургууль, Газарзүйн тэнхим
d.sandelger@num.edu.mn
ХУРААНГУЙ
Энэхүү судалгаанд Улаанбаатар хотыг хойноос урагш, баруунаас зүүн чиглэлд тэнхлэг татан газар ашиглалтын бүсүүдэд 10цэг сонгон авч 2018оны 3сарын 5-с 4сарын 3 өдөр хүртэл нэг цэгт 0.5метр болон 2метрийн түвшинд агаарын температурыг 08-20 цаг хүртэл хэмжин “Дулааны арал”-ыг тодорхойллоо. Судалгааны үр дүнд хотын төв, өндөр давхаржилттай барилгатай хэсэг буюу хамгийн их ус үл нэвчүүлэх гадаргуугаар бүрхэгдсэн хэсэг нь бусад цэгүүдээс илүү дулаан байсан. Харин хотын зах, гэр хороолол, зуслангийн цэгүүдэд хамгийн нам температур ажиглагдсан. Мөн янз бүрийн гадаргуугийн халалтын ялгааг гаргасан ба үүндээ асфальтан гадаргуу болон бетонон гадаргууг ногоон байгууламж, нүцгэн хөрс гэх мэт бусад гадаргатай халалтыг харьцуулсан. Үүний үр дүнд асфальтан болон бетонон гадаргуу хамгийн их дулаан шингээлттэй ба дулаарлыг үүсгэж байгаа гол барилгын материалууд юм. Асфальт нь хэмжилт хийсэн бусад гадаргаас дунджаар 5.73∘C-ээр илүү дулаан шингээж гадаргууг халааж байсан. Харин асфальт нь ногоон байгууламжаас дунджаар 7∘C-ээр илүү халалттай байна. Мөн бетонон гадарга нь ногоон байгууламжаас дунджаар 2.6∘C-р илүү ч асфальтан гадаргаас дунджаар 5.61∘C-р бага халалттай байсан. Судалгаанаас үзэхэд төвөөс захруу агаарын температур багассан зүй тогтол нь Улаанбаатар хотод “Дулааны арал” үүссэн баталгаа болж байна. Мөн Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсаны дагуу ногоон байгууламж, гэр хороолол, барилгажсан талбайн эзлэх хувийг таамаглаж үзсэн. Ингэхэд төлөвлөгөөний дагуу хэрэгжүүлвэл гэр хорооллын талбай багасаж, ногоон байгууламжийн талбай, барилгажсан талбай ихсэх хандлагатай байгаа ба үүний хэрээр байгаль орчинд нөлөөлөх нөлөөг давхар бууруулах, ногоон байгууламжийн талбайг эрчимтэй нэмэгдүүлж, барилга байгууламжийн материалыгг байгальд ээлтэй, шинэлэг техник технологиор хийсэнээр нөлөөллийг бууруулах боломжтой юм.

Түлхүүр үг: Хотын “Дулааны арал”, газар ашиглалт, янз бүрийн гадаргуу, ногоон хөгжил, Улаанбаатар хот

Оршил
Хүний үйл ажиллагаанаас үүссэн байгаль орчны өөрчлөлт нь хот суурин газрын “дулааны арал”-уудыг хөгжүүлэхэд хүргэсэн. Хот суурин газрууд хөрш зэргэлдээх орон нутгаас илүү дулаан температуртай болоход хот суурин газрын “дулааны арал”-ууд бий болж эхэлдэг (Мария нар, 2013, Тан болон Ли 2015). Дэлхийн нийт хүн амын 53 хувь нь хот суурин газарт амьдардаг боловч газар нутгийн зөвхөн 3 хувьд амьдарч байна. 2050 он гэхэд энэ тоо 70 хувь давна (Дэлхийн банк, 2014). Энэ харьцангуй жижиг газар нутаг нь эрчимтэй ашиглагдаж, оршин суугчид суурьшлын орчинг динамикаар өөрчлөх замаар эрчимтэй ашиглаж байна. Хотжилт нь тухайн газар нутгийн агаар, хөрс, усны чанарыг өөрчилдөг ба агаар мандалд нөлөөлдгийн хамгийн энгийн илрэл бол хөдөөнөөс эсвэл хотын захаас хотын төв рүү орж ирэхэд илүү дулаан, хуурай, салхи багатай болж ирдэг. Нэг саяас дээш хүн амтай хотын орчимд агаарын температур орон нутгийн цаг агаараас 1-3 хэм дулаан болох үзэгдэл буюу хотын дулаан агаарыг "дулааны арал" гэж нэрлэх ба үүнээс улбаалж хотжилтын үйл явц / барилгын материал, нягтрал, газар ашиглалтын зохисгүй байдал, зам болон бусад дэд бүтэц нь ус үл нэвчих гадаргуугаар бүтээгдэх/ тухайн газрын бүс нутгийн уур амьсгал, цаг агаарын өөрчлөлтөд нөлөөлдөг (Oke, T.R. 1997). Дэлхийн улс орнууд энэхүү нөлөөллийн эсрэг тэмцэхээр олон шийдэл дэвшүүлж нөлөөллийг багасгах арга хэмжээнүүд хэрэгжүүлэхийг зорьж байна.
“Дулааны арал” нь газрын гадарга болон агаар мандалд ажиглагддаг. Зуны халуун өдрөөр нар дээвэр, хучилт гэх мэт хотын гадаргууг халааж, агаарын температур 50-90°F (27-50°C) хүртэл халж өдөр, шөнөгүй хадгалагдах ба энэ байдал цэлмэг өдөр хүчтэй байх хандлагатай (Berdahl P. and S. Bretz. 1997). Гадаргуугийн болон агаарын температурын өөрчлөлт нь газар ашиглалтын өөр өөр бүсүүдэд харилцан адилгүй байна. Гадаргуугийн температур өдрийн турш агаарын температураас ихээхэн ялгаатай байдаг боловч хоёулаа шөнийн цагаар ойролцоо болдог. “Дулааны арал” үүсэхэд хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлдөг. Тухайлбал:
 Байшин барилга, үйлдвэрлэлийн, хүний үйл ажиллагаатай холбоотой дулааны нөлөө
 Богино долгионт цацрагийн шингээлт нэмэгдэх
 Урт долгионт цацрагийн хэмжээ багасаж, үүний нөлөөгөөр агаар мандал бохирдох
 Гадаргаас болон ургамлаас уурших ууршилт багасах
 Гадаргуугийн хотгор гүдгэрээс шалтгаалаад салхины хурд зарим газарт ихсэж, зарим газарт буурах
Өндөр температур нь байгаль орчин, амьдралын чанар, хүн амын эрүүл мэндэд нөлөөлж болно. Зарим нөлөөлөл нь үр дүнтэй /ургамал ургах хугацаа уртасгах/ байж болох ч тэдгээрийн дийлэнх нь сөрөг байдаг. Тухайлбал: Эрчим хүчний хэрэглээг нэмэгдүүлэх, агаарын бохирдол болон хүлэмжийн хий ялгаруулалтыг ихэсгэх, хүний эрүүл мэнд, ая тухыг алдагдуулах, усны чанар муудах гэх мэт сөрөг нөлөөг үзүүлж байдаг. Харин Улаанбаатар хотод манай улсын хүн амын тал илүү хувь нь ажиллаж амьдардаг ба Монгол улсад бүртгэлтэй аж ахуйн нэгж, байгууллагын 72.4 хувь, үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуйн нэгж, байгууллагын 64 хувь нь нийслэл хотод байршдаг. Жилээс жилд хотод шилжин ирэгсэдийн тоо нэмэгдсээр байна. Үүнтэй холбоотойгоор хотжилт, барилгажилт эрчимтэй явагдаж газар бүрхэвчийн байдал ихээхэн өөрчлөгдөж байна. Тийм учраас Улаанбаатар хотын одоогийн дулааны арлын эрчимшилийг тооцоолж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсэд дүн шинжилгээ хийж улмаар хот төлөвлөлтийн цаашдын төлөвлөгөөнд хэрхэн тусгах талаар судлах шаардлага урган гарч байна.
1.1 Судалгааны зорилго, зорилт
Газар ашиглалтын бүсүүдийн ялгаатай байдал буюу гадаргын өөрчлөлт хотын “Дулааны арал”-д хэрхэн нөлөөлж буйг судлах, Улаанбаатар хотод “дулааны арал”-ын илрэл байгаа эсэхийг тодруулах нь энэхүү судалгааны ажлын үндсэн зорилго болно.

Дээрхи зорилгодоо хүрэхийн тулд дараах зорилтуудыг дэвшүүлсэн. Үүнд:
 Газар ашиглалтын ялгаатай бүсүүдэд температурын хэмжилт хийх
 Янз бүрийн гадаргуу дээрхи агаарын температурын хэмжилтийг хийж, тэдгээрийн дулаан шингээлт, халалтын ялгааг гаргах
 Улаанбаатар хотын “Дулааны арал”-ыг тодорхойлох
1.2 Судлагдсан байдал
Хамгийн энгийн утгаараа хот суурингийн “дулааны арал” гэдэг нь хотын ерөнхий дулаарал юм. Анх 1818 онд эрдэмтэн Лук Ховард Лондон хотын жишээн дээр тайлбарлаж байсан. Энэхүү судалгаандаа хот орчмын агаарын температур нь түүнээс алслагдмал байгаа орчноос харьцангуй дулаан байгааг анзаарч Лондон хотын үйлдвэржсэн төв хэсэг болон захын хэсгийг харьцуулан судалж байсан (Giannaros and Melas, 2012). Хүн төрөлхтний соёл иргэншил нь дэлхийн гадаргуу, агаар мандлын энергийн тэнцвэрт байдлыг өөрчилсөн бөгөөд энэ нь температурын өсөлтийг бий болгодог. Хот суурин газрын орчимд дулааны энерги нь гадаргуугийн өөрчлөлт болон гадаргуугийн ууршилтаас болж далд хэлбэрээс ч илүү нэмэгдэнэ (Stewart and Oke 2012). Хотын “дулааны арал”-ууд нь Антарктид тивээс бусад бүх тивд дэлхий даяар тархсан үзэгдэл юм (Wong 2013). Зарим хотуудад хотын “дулаан арал”-ын эрчимшил нь антропоген, үйлдвэржилтийн дулааны эх үүсвэрээс илүүтэйгээр нарны цацрагийн хуваарилалтаас их хэмжээтэй үүсдэг. Тухайлбал энэ байдал Африк тивийн хотуудад ихээхэн тохиолддог. (Wong, 2013).
“Дулааны арал” нь гурван төрөлтэй байдаг. Үүнд:
1. Хязгаарын үе давхаргын “дулааны арал”
2. Газар бүрхэвчийн үе давхаргын “дулааны арал”
3. Газрын гадарга орчмын “дулааны арал” (Voogt 2013)
Хязгаарын үе давхаргын “дулааны арал” нь барилгын дундаж өндрөөс дээш давхрага бөгөөд цаг агаарын цамхаг, алсын зайнаас эсвэл агаарын хөлгийн хэмжүүрээр хэмждэг. Бүрхэвчийн үе давхаргын “дулааны арал” нь гадаргуугаас дээш давхрага бөгөөд барилгын дундаж өндрөөр хязгаарладаг. Үнэлэх стандарт хэмжилт нь газрын гадаргуугаас дээш 1-2 метрийн хоорондох температурын стандарт хэмжилт юм (Voogt 2013). Ихэвчлэн стандарт дэлгэцийн өндөр температурын хэмжилтийг хоёр буюу түүнээс дээш суурин газарт байрлуулан, эсвэл хотоор дамжин өнгөрөх олон газарт байрлуулж хэмжилтийг хийдэг (Stewart and Oke 2012). Газрын гадарга орчмын “дулааны арал” нь онгоц, хиймэл дагуул эсвэл гадаргуугийн шууд хэмжилтээр хэмжсэн гадаргуугийн бодит температур юм (Voogt 2013). Энэ давхарга нь хотын гадаргуутай ойролцоо хүний үйл ажиллагаа температурт хамгийн ихээр нөлөөлдөг (Wong et al. 2013). Хотын газар бүрхэвчийн энэ өөрчлөлт нь байгалийн газар бүрхэвчээсээ илүү дулаан шингээж, бас ялгаруулдаг байна. Хот орчмын гадаргуугийн температурын ижил шугамыг татахад арлын өндөршилийн шугамтай төстэй харагддаг. Иймээс үүнийг хотын дулаан арал гэж нэрлэдэг. Ялангуяа энэ нь өвлийн улиралд хамгийн их ажиглагддаг (Kusaka and Kimura, 2004). Сүүлийн жилүүдэд энэхүү судлагааны чиглэлийг улс орон бүр өөрийн гэсэн аргазүйгээр эрчимтэйгээр судалсаар байна.
Харин Монгол улсад анх 2014 онд Ус цаг уур орчны хүрээлэнгийн инженер Г.Батжаргал “Агаарын температурт хотжилтын үзүүлэх нөлөө” сэдвээр судалгаа хийсэн байдаг. Энэхүү судалгаагаа WRF буюу бүсийн тоон загвар ашиглан тооцоолсон байдаг. Ингэхдээ WRF загварыг Монгол орны хэмжээгээр 9 км, төвийн бүсээр 3 км, Улаанбаатар хот орчимд 1 км орон зайн нарийвчлалтай бүс нутгаар сонгон авч ажиллуулан хотжилтийн нөлөөг илэрүүлэхийн тулд туршилтыг газар бүрхэвчийн мэдээг хуучин хувилбараар WRF-тай хотын загвар (Single-layer Urban Canopy Model UCM)-ыг холболгүйгээр (хотжилтийг тооцоогүй), газар бүрхэвчийн мэдээг шинэ хувилбараар WRF-тай хотын загвар UCM-ыг холболсон (хотжилтийг тооцсон) гэсэн хоёр янзаар хийсэн байдаг. Загварын анхны нөхцөлөөр NCEP FNL реанализын мэдээг авч ашигласан. FNL мэдээ нь 1 градусын алхамтай 6 цаг тутмын мэдээ ба WRF загварыг өвлийн улирлыг төлөөлүүлэн 2013 оны 12 дугаар сарын 15-ны 20 цагаас 18-ны 20 цаг хүртэл, зуны улирлыг төлөөлүүлэн төлөөлүүлэн 2013 оны 7 дугаар сарын 24-ны 20 цагаас 27-ны 20 цаг хүртэл бодуулж туршилт явуулан судалсан байдаг.
Үүний дараа Монгол улсын их сургуулийн Хэрэглээний шинжлэх ухааны сургуулийн магистрант Б.Ганболд 2014онд “Уур амьсгалд хотжилтын нөлөө” гэсэн сэдвээр Магистрын зэрэг горилсон бүтээл хийсэн. Энэхүү бүтээл нь мөн адил WRF загварчлалыг ашиглан Улаанбаатар хот нь хур тунадасны тархалт, салхины хурд, чиглэлд хэрхэн нөлөөлж буйг тодорхойлсон байдаг. Үр дүнд нь өмнөх судалгаатай ижил өвлийн улиралд “дулааны арал” нь хамгийн эрчимтэй ажиглагдсан гэсэн дүгнэлтийг тус тус өгсөн байдаг.
1.3 Судалгааны аргазүй
Энэхүү судалгааг хээрийн хэмжилтийн мэдээ, автомат станцын мэдээг ашиглан боловсруулалтыг хийсэн. 1-р бүдүүвчээр Улаанбаатар хотын “дулааны арал”-ыг судалсан ерөнхий аргазүйг үзүүллээ.
1.3.1 Газар ашиглалтын ялгаатай бүсүүд дэх агаарын температурын хэмжилт
Улаанбаатар хотын сансрын зургийг ашиглан Google Earth программ дээр баруунаас зүүн, хойноос урагш чиглэлд тэнхлэг татан газар ашиглалтын бүсийг харгалзан арван цэг бүхий байршлыг сонгон авсан (Зураг.1).
Судалгааны талбайн хувьд Улаанбаатар хотыг бүхэлд нь сонгож авсан. Монгол улсад 2016оны байдлаар нийт хүн амын 44.3 хувь нь Улаанбаатар хотын 4704.4 км.кв нутаг дэвсгэрт /1380.8сая/ амьдарч байна. Мөн үүн дээр нэмэгдээд жилээс жилд шилжин ирэгсэдийн тоогоор нэмэгдэж Улаанбаатар хот нь өргөжин тэлсээр байна.
Гэр хороолол, үйлдвэрийн бүс, хотын барилгажсан төв хэсэг, голын эрэг, хөдөө, зуслан, шилжилтийн бүс, худалдаа үйлчилгээний бүсүүдэд тус бүр нэг цэг сонгон авч 0.5 метр, 2 метрт тус тус агаарын температурыг термометрээр хэмжсэн. Доорхи хүснэгтэнд хэмжилтийн цэгийн солбилцол, далайн төвшнөөс дээш өндрийг харуулав. Мөн Амгалан, Буянт-Ухаа, Улаанбаатар, Толгойт, Баянхошуу, Телевиз, Баруун 4 зам, Бөхийн өргөө, 100 айл, Монгол газар цаг уурын автомат станцуудын 3-р сарын 5-аас 4-р сарын 5 хүртэлх мэдээг харьцуулалтанд ашигласан (Хүснэгт.1).
10 цэг дээрхи хэмжилтийг 3сарын 5-ны өдрөөс эхлэн гурван арав хоногийн туршид хийсэн бөгөөд цаг агаарын урьдчилсан мэдээг ашиглан 10 хоногийн цэлмэг, тогтуун 5 өдрийг сонгосон. Эхний 10 хоногт Ханын материал компаниас –Ургах наран хороолол чиглэлд нэг цэгт хөрс болон бетон материал дээр дараалуулан тус тус 3 хэмжилтийг 10 минутын зайтай 1 цагт, дараагийн 10 хоногт Шадивлан- Зайсан чиглэлд нэг цэгт хөрс болон бетон материал дээр ижил хугацаанд хэмжилтийг хийж ялгааг гарган 30 минут хийсэн. Сүүлийн 10 хоногт тус хоёр чиглэлийг хооронд нь харьцуулах байдлаар ижил хугацаанд хэмжилтийг хийсэн. Ингэхдээ өглөө нар мандахаас өмнө, орой нар жарган харанхуй болох хүртэл /07 цаг 50 минутаас 20 цаг 40минут хүртэл 08:00, 11:00, 14:00, 17:00, 20:00 цагуудад / нэг цэгт 10 минутын зайтай зургаан хэмжилтийг хийсэн.
1.3.1.1 Хэмжилтийн төлөвлөгөө
Баруунаас зүүн болон хойноос урагш чиглэлд тус тус 5 цэг сонгон авсан. Төлөвлөгөөний дагуу эхний өдөр 1-р цэгт өглөө 8:00 цагт хэмжилт хийсэн бол 5-р цэгт орой 20:00 цагт хэмжилт хийнэ. Дараагийн өдөр 2-р цэгт өглөө 8:00 цагт хэмжилт хийсэн бол 1-р цэгт орой 20:00 цагт хэмжилт хийх зүй тогтолтойгоор төлөвлөгөөг гаргасан. Энэхүү төлөвлөгөөний дагуу хэмжилт хийсэнээр 1 цэгт өглөө 8-20 цаг хүртэлх 5 өдрийн мэдээ гарна гэсэн үг юм (Хүснэгт.2).
1.3.2 Янз бүрийн гадаргуу дээрхи агаарын температурын хэмжилт
Хотжилт эрчимтэй явагдсанаар Улаанбаатар хотын газар бүрхэвчийг олон төрлөөр өөрчилж байна. Тийм учраас хамгийн их талбайг эзлэж байгаа гадаргуудын нарны шингээлтийг харьцуулахын тулд газрын гадаргаас дээш 30 см түвшинд хэмжсэн. Ингэхдээ Сүхбаатар дүүргийн 8-р хороонд байрлалтай хүүхдийн тоглоомын талбайг объект болгосон (Зураг.2).
Гадаргууд:
Асфальт, Мод, Бетон, Тоглоомын талбайн шал, Төмөр, Ногоон байгууламж, Эко хавтан, Нүцгэн хөрс, Байгалийн чулуун зам, Шил, Усан гадарга
Хэмжилтийн багаж
Термометр
Газар ашиглалтын бүсүүдэд сонгосон цэг тус бүрт 0.5метр болон 2 метрийн өндөрт агаарын температурыг Психрометрийн термометрээр хэмжилтийг хийж гүйцэтгэсэн. Психрометрийн термометрийг босоо байрлуулан хэмжилтийг хийдэг учир термометрийн резеруар буюу мэдрэгчийг 0.5 болон 2 метр байхаар рекэнд байрлуулсан бэхэлсэн. Термометрийн хэмжилдтэнд суурь рекний нөлөөллийг оруулахгүйн тулд тусгаарлагч буюу хөөсөнцөрийг байрлуулж өгсөн.
2 Долгионы GPS
Энэхүү багажаар тус цэгийн солбицол ба далайн төвшнөөс дээш өргөгдсөн өндрийг хэмжсэн. Хэмжилтийн цэгүүдийн хоорондох өндрийн градиентийг бодоход далайн төвшнөөс дээш өргөгдсөн өдрийг ашигласан. Хамгийн нам өндөрт бусад цэгүүдийн температурыг шилжүүлэн нэг гадаргад буулгасан.
2. Онолын хэсэг
Хотын “Дулааны арал” гэдэг нь хүний үйл ажиллагаанаас үүссэн газар бүрхэвчийн өөрчлөлт нь ургамлан бүрхэвчийг багасгаж, дэвсгэр гадаргаас ууршилт бага явагдсанаар хот нь хөдөөгөөс, хотын төв нь хотын захаас илүү дулаан болохыг хэлнэ.
2.1 “Дулааны арал” үүсэх үйл явц
Хотын “Дулааны арал” нь олон хүчин зүйлүүдийн нарийн төвөгтэй харилцан үйлчлэлээр үүсгэгддэг. Эдгээр механизм нь хотын дизайн, уур амьсгал, газар ашиглалт, морфологи бүтэц зэргээс шалтгаалан хот суурин газруудад, янз бүрийн хотуудад эрчимтэй явагдаж байгаа болно. Хотын “Дулааны арал”-ын эрчимшил нь хот суурин газрын байршлаас хамааран харилцан адилгүй байдаг. Хот суурин газрын цэцэрлэгт хүрээлэн нь 7-р сард Хотын “Дулааны арал” дээр сэрүүн бүс нутгийг хангадаг. Харин ургамлан бүрхэвч бага, хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй, тогтмол явагддаг хэсэг болон үйлдвэрийн бүсд температур хамгийн өндөр байна. Зарим механизм нь шууд нарны тусгалаар хүрээлэн буй орчинг халаадаг бол, зарим нь хүний гараар бүтсэн барилга байгууламжид шингээх замаар шууд бусаар халаадаг.
Бүх хүчин зүйлсийг ямар хэмжээгээр нөлөөлж буйг тодорхойлох нь хязгаарлагдмал байна. Гэсэн хэдий ч хотын дизайн, газар ашиглалтыг гурван үндсэн хүчин зүйлээс харж болно. Үүнд: хүний үйл ажиллагаагаар үүссэн дулаан, ус үл нэвчүүлэх гадаргу, хотын геометр зэрэг нь хамгийн их нөлөөлдөг.
Үүсгэгч хүчин зүйлс:
• Хотод дэвсгэр гадаргаас ууршилт бага явагдах
• Барилга байгууламжийн нягтрал их байгаагаас альбедо багасах
• Автотээврийн хөдөлгүүрийн дулааны бохирдол нь нарны цацрагийг шингээх
• Салхины хурд багасах
2.2 “Дулааны арал”-ын төрөл
Хотын “дулааны арал” нь гурван төрөлтэй байдаг. Үүнд:
1. Хязгаарын үе давхаргын “дулааны арал”
2. Газар бүрхэвчийн үе давхаргын “дулааны арал”
3. Газрын гадарга орчмын “дулааны арал”
Хязгаарын үе давхаргын “дулааны арал” нь барилгын дундаж өндрөөс дээш давхрага бөгөөд цаг агаарын цамхаг, алсын зайнаас эсвэл агаарын хөлгийн хэмжүүрээр хэмждэг.
Бүрхэвчийн үе давхаргын “дулааны арал” нь гадаргуугаас дээш давхрага бөгөөд барилгын дундаж өндрөөр хязгаарладаг. Үнэлэх стандарт хэмжилт нь газрын гадаргуугаас дээш 1-2 метрийн хоорондох температурын стандарт хэмжилт юм. Ихэвчлэн стандарт дэлгэцийн өндөр температурын хэмжилтийг хоёр буюу түүнээс дээш суурин газарт байрлуулан, эсвэл хотоор дамжин өнгөрөх олон газарт байрлуулж хэмжилтийг хийдэг
Газрын гадарга орчмын “дулааны арал” нь онгоц, хиймэл дагуул эсвэл гадаргуугийн шууд хэмжилтээр хэмжсэн гадаргуугийн бодит температур юм. Энэ давхарга нь хотын гадаргуутай ойролцоо, хүний үйл ажиллагаанаас үүдэн температурт хамгийн ихээр өөрчлөлтийг бий болгодог.
2.3 Антропоген дулаан
Антропогенийн дулааны эх үүсвэр нь хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй байдаг. Эдгээр нь үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанаас үүсэх хаягдал дулаан ялгаруулалт, агааржуулалт, моторт тээврийн хэрэгсэл, хүний бодисын солилцоо, гэх мэт үйл ажиллагаа нь хот суурин газрын дулааны бүсийг үүсгэдэг. Хөргөлтийн системээс үүсэх антропогений дулааны эх үүсвэрийн хэмжээ нь температурын ялгаанаас хамаардаг. Ерөнхийдөө хүний үйл ажиллагаанаас үүсдэг бүхий л дулаан энэхүү ангилалд ордог.
2.4 Хотын материалын дулаан шингээлт, багтаамж
Дулаан хадгалалт, өсөлттэй хотожсон бүс нь хотын “дулааны арал”-г хөгжүүлэх чухал хүчин зүйл нь болдог. Хүний гараар бүтээгдсэн барилга байгууламжийн материал нь байгалийн орчноос ялгаатай орчинг бий болгож байдаг. Бетон, асфальт, ган зэрэг нь байгаль орчинд буй мод, өвс, хөрснөөс илүү их дулаан хадгалах чадвартай байдаг. Өдрийн цаг шингээж хадгалсан дулаанаа шөнийн цагт агаар мандалд туяаруулан алддаг. Хот нь шөнийн цагт дулаанаа алдах үйл явц нь хөдөөгийнхөөс удаан явагддаг. Энэ нь шөнийн цагт хот суурингийн дулаан арлын эрчимжилтийг нэмэгдүүлдэг. Альбедо (нарны цацрагийг ойлгох чадвар) ба Emissivity (шингээх чадвар) нь дулаан шингээлтийн болон материалын цацраг туяатай холбоотой хоёр хүчин зүйл юм. Объектын альбедо нь цацрагийн ойлголтыг гадаргуу дээр ирж буй нийт цацрагийн хэмжээнд харьцуулсан харьцаа юм. Тиймээс, бага зэргийн альбедо гэдэг нь гадаргуугаас илүү нарны цацрагийг шингээдэг.
2.5 “Дулааны арал”-ын нөлөөлөл
Хотын дулаарал нь хүрээлэн буй орчинд ихээхэн нөлөөлдөг ба олон үр дагаваруудыг бий болгож байдаг. Үүнд:
1. Эрчим хүчний хэрэглээний өсөлт
2. Агаар бохирдуулагч бодис ба хүлэмжийн хийн ялгаруулалт нэмэгдэх
3. Хүний эрүүл мэнд, ая тухыг алдагдуулах
Эрчим хүчний хэрэглээний өсөлт
Хотын агаарын температур нэмэгдэж байгаа нь эрчим хүчний хэрэгцээг нэмэгдүүлдэг. Судалгаанаас харахад хөргөх системийн цахилгааны хэрэгцээ нь агаарын температур 20-аас 25°C-аас эхлэн 0.6°C тутамд 1.5-2.0% -иар өсч, дулааны арлын үр нөлөөг нөхөхөд шаардагдах цахилгаан эрчим хүчний нийт хэрэгцээний 5-10% -ийг ашиглаж байна (Акбари, 2005). Түүнчлэн ажлын байр, гэр орон нь хөргөх систем, гэрэл, цахилгаан хэрэгслийг ажиллуулах үед зуны халуун өдрийн үдээс хойш тохиолддог. Хэт халалтын үед хөргөлтийн эрэлт хэрэгцээ, хэт ачааллаас сэргийлж, эрчим хүчний тасалдлаас зайлсхийхийн тулд хүрээлэн буй орчинд хэт ачаалал өгөх системийг бий болгож буй институцэд хяналт тавьж ашиглах шаардлагатай болдог.
Агаар бохирдуулагч бодис ба хүлэмжийн хийн ялгаруулалт нэмэгдэх
Дээр дурдсанчлан хотын “дулаан арал” нь зуны эрчим хүчний эрэлт хэрэгцээг нэмэгдүүлдэг. Эрчим хүчний хэрэгцээг хангахын тулд эрчим хүч нийлүүлдэг компаниуд, түлшний эрчим хүчний үйлдвэрүүд ихээхэн ажилладаг. Энэ нь эргээд агаарын бохирдол, хүлэмжийн хийн ялгаралтыг нэмэгдүүлдэг. Эрчим хүчний станцуудын үндсэн бохирдуулагчид:
• Хүхрийн давхар исэл (SO2)
• Азотын исэл (NOx)
• Тоосонцор (PM)
• Нүүрстөрөгчийн дутуу исэл (CO)
• Мөнгөн ус (Hg)
Эдгээр бохирдуулагч нь хүний эрүүл мэндэд хортой бөгөөд газрын түвшний озон (утаа), нарийн ширхэглэгт тоосонцор, хүчиллэг бороо үүсэх зэрэг агаарын чанарын нарийн төвөгтэй асуудлуудыг үүсгэхэд нөлөөлж байдаг. Фосфилын түлшээр ажилладаг цахилгаан станцуудын хэрэглээ нэмэгдэх нь мөн дэлхийн цаг уурын өөрчлөлтөд ихээхэн нөлөөлж, мөн нүүрстөрөгчийн давхар исэл (CO2) зэрэг хүлэмжийн хий ялгаруулалтыг нэмэгдүүлдэг. Өндөр температур нь эрчим хүчтэй холбоотой ялгаруулалтанд нөлөөлөхийн зэрэгцээ газрын түвшинд озоны үүслийг нэмэгдүүлдэг. NOx ба дэгдэмхий органик нэгдлүүд (Volatile organic Compounds) нарны гэрлийн болон халуун цаг агаарт хариу үйлдэл үзүүлэх үед газрын түвшний озон үүсдэг. Энэхүү озон нь эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөн өвчлөл үүсгэж байдаг.
Хүний эрүүл мэнд, ая тухыг алдагдуулах
Өдрийн температур нэмэгдэх, шөнийн цагаар хөргөх, хотын “дулааны арал”-уудтай холбоотой агаарын бохирдлын түвшин өндөр байгаа нь хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, нийтлэг тааламжгүй байдлыг үүсгэж байдаг. Үүнд: амьсгалын замын өвчлөл хүндрэлүүд, халуунд цохиулах, ядрах, цус харвалт гэх мэт халалттай холбоотой нас баралт их гарах болсон. Мөн дулаарал нь янз бүрийн долгионыг улам идэвхижүүлж байдаг. Үүнд хүүхэд, ахмад настан нь мэдрэмтгий бүлэг учир өвчлөх магадлал их тохиолддог. Мөн дулааны нөлөөгөөр газрын гадаргад озон үүссэнээр багтраа, бронхит болон амьсгалийн замын өвчлөлүүд маш ихээр гарах болсон. 1979-2003 онуудад АНУ-д 8000 гаруй хүн нас барсан ба хяналт, урьдчилан сэргийлэлтийн төвийн тооцоолсноор шалтгаан нь хэт халсанаас болж халуунд цохиулсан гэсэн дүгнэлт гаргасан. Тиймээс хэт их дулаарах үйл явдал нь ихэвчлэн аюултай бөгөөд нас баралтын дундаж түвшинг нэмэгдүүлж байна.
3. Үр дүн
3.1 Янз бүрийн гадаргуугийн дээрхи агаарын халалтын ялгаа
Сонгон авсан арван нэгэн төрлийн гадаргуугийн хэмжилтийн мэдээг боловсруулж хоорондын температурын зөрүүг гаргаж хамгийн их халалттай гадаргууг ногоон байгууламжтай харьцуулсан. Графикт ижил хугацаанд төрөл бүрийн шинж чанартай гадаргуугийн дээрхи 30 см-ийн түвшинд хэмжсэн агаарын температурын утгуудын харьцуулалтыг үзүүллээ (График.1).
Графикаас үзвэл асфальтан болон бетонон материал хамгийн их дулаан шингээлттэй ба хотын дулаарлыг үүсгэж байгаа гол барилгын материалууд юм. Асфальт нь хэмжилт хийсэн бусад гадаргаас дунджаар 5.73∘C-ээр илүү дулаан шингээж гадаргууг халааж байна. Харин асфальт нь ногоон байгууламжаас дунджаар 7∘C-ээр илүү халалттай байна. Мөн бетонон гадарга нь ногоон байгууламжаас дунджаар 2.6∘C-р илүү ч асфальтан гадаргаас дунджаар 5.61∘C-р бага халалттай байна. (График.2)
Графикаас харахад бетон болон хөрс нь өглөө нар мандахаас өмнө, нар жаргасаны дараа температурын зөрүү бага бараг ойролцоо байна. Харин нар мандсанаас хойш жаргах хүртэл буюу үд дунд дундажаар бетонон хөрсний дээрхи агаарын температур нүцгэн хөрсөн дээрхиэс 0.1-5.3 градус цельсийн зөрүүтэй байна. Тиймээс бетон гадарга нь хөрсөн гадаргаас тодорхой хэмжээнд илүү дулаан шингээж халж байгаа ч асфальтан гадаргаас бага байна. Гэхдээ бетонон гадарга нь ус үл нэвчүүлэх бүтэцтэй учир ууршилт бага явагдахад ихээр нөлөөлж байна.
3.2 Газар ашиглалтын төрлүүд дэх агаарын температурын хэмжилт
Улаанбаатар хотын баруунаас зүүн чиглэл, урдаас хойд чиглэлд тархсан газар ашиглалтын ялгаатай бүсүүд дэх температурын хэмжилтийн үр дүнгээр хэд хэдэн өдрийн ижил хугацаан дахь утгын тархалтын графикийг үзүүллээ (График.3).
Графикаас үзэхэд 3.6-ны өдрийн байдлаар хотын төвөөс хотын зах хүртэл баруунаас зүүн чиглэлд өглөө 08цаг 1.2оС-р, 11цагт 2.5оС-р, 14цагт 3.2 оС-р, 17цагт 1.6оС-р, 20цагт 1.7оС-р тус тус их байна. Харин Б графикаас харахад 08цаг 1.6оС-р, 11цагт 2.2оС-р, 14цагт 4.5оС-р, 17цагт 0.7оС-р, 20цагт 1.2оС-р тус тус их байна (График.4).
А графикаас үзэхэд 3.20-ны өдрийн байдлаар хотын төвөөс хотын зах хүртэл баруунаас зүүн чиглэлд өглөө 08цаг 2.7оС-р, 11цагт 1.8оС-р, 14цагт 4.1 оС-р, 17цагт 2.9оС-р, 20цагт 2.8оС-р тус тус их байна. Харин Б графикаас харахад 08цаг 1.5оС-р, 11цагт 2.1оС-р, 14цагт 4.3оС-р, 17цагт 2.4оС-р, 20цагт 3.0оС-р тус тус их байна (График.5).
График 2 2018.04.03-ны өдрийн хэмжилтийн үр дүн цагийн дундаж
Графикаас үзэхэд 4.3-ны өдрийн байдлаар хотын төвөөс хотын зах хүртэл баруунаас зүүн чиглэлд өглөө 08цаг 1.1оС-р, 11цагт 4.4оС-р, 14цагт 3.1 оС-р, 17цагт 2.0оС-р, 20цагт 0.9оС-р тус тус их байна. Харин Б графикаас харахад 08цаг 2.2оС-р, 11цагт 3.1оС-р, 14цагт 3.5оС-р, 17цагт 1.6оС-р, 20цагт 0.9оС-р тус тус их байна.Тус үр дүнгээс харахад өглөө нар мандахаас өмнө температурын зөрүү хамгийн бага, ойролцоо байсан ба нар мандсанаас хойш нар жаргах хүртэл хамгийн их температурт хүрч хотын захаас хотын төв хүртэлх температурын зөрүү ажиглагдсан. Харин нар жаргасанаас хойш хотын төв хэсгийн гадарга дулаанаа илүү удаан хадгалж туяаруулах замаар алдаж байдаг бол хотын зах хөрсөн гадаргатай хэсэгт хурдан хөрч байгаа нь температурын зөрүү 17цагийнхаас их байна.
3.2.1 Өдрийн дундаж
Тус графикт 3-р сарын 6-ны өдрийн баруунаас зүүн чиглэл болон хойноос урд чиглэлд агаарын температурыг харуулав. Ингэхдээ өдрийн бүх цагийн дундажаар байгуулав. Үр дүнд нь хотын төв талбайгаас хотын зах хүртэл дундажаар 5.3-6.3 километрт баруун зүүн чиглэлд 1.8оС-р, хойноос урд чиглэлд 3.8-с 4.1километрт 2.1 оС-р тус тус дулаарсан байна. 3сарын 10-наас 4-р сарын 3-ны өдрийн хэмжилтийн үр дүнг хавсралтаар харуулав (График.6).
Мөн газар ашиглалтын хувьд дулааны улирал эхэлсэнтэй холбоотойгоор хотын зах нь төвөөс илүү сэрүүн байгаа ба өвлийн улиралд энэ үзүүлэлт нь утаатай болохтой холбоотой агаарын температур нэмэгдэх магадлалтай юм. Харин баруун дөрвөн замаас Сэлбийн гол хүртэлх зайд хамгийн их дулаан ажиглагдсан ба бөхийн өргөө дээр сэрүүн болсон нь тухайн газрын барилга байгууламжын хэлбэр, өндрөөс хамааралтай байх магадлалтай юм. Үүний дараа сандэй худалдааны төв орчимд дулаарсан энэ нь хөдөлгөөний эрчим ихтэй худалдаа үйлчилгээний газар олноор төвлөрсөнтэй холбоотой юм. Үүнээс цааш амгалан, ургах наран хороолол гээд хотын захын хэсэг учраас сэрүүн болсон. Харин урдаас хойш чиглэлд зайсангийн Туул голын эрэг дээр сэрүүн байсан ба үйлдвэрийн бүсээс баянбүрд хүртэл хамгийн их дулаан ажиглагдаж 17-р сургууль, шадивлангийн зуслан хүртэл агаарын температур багассан үзүүлэлттэй байсан.
3.2.2 Сарын 10 хоногийн дундаж
3-р сарыг бүлэглэн авч үзсэн. Ингэхдээ 3-р сарын 5-15 хүртэлх эхний арван хоногоос цэлмэг тогтуун таван өдөр .6, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 3-р сарын 16-26 хүртэлх дараагийн арван хоногоос мөн адил таван өдөр .17, 3.18, 3.20, 3.24, 3.25, 3-р сарын 27-с 4-р сарын 3 хүртэлх сүүлчийн арван хоногоос .28, 3,31, 4.1, 4.2, 4.3өдрүүдийг тус тус сонгон авсан. Доорхи графикт гурван арван хоног тус бүрийн дундажаар үр дүнг гаргав (График.7).
Тус графикт чиглэлд тус бүрд бодит зургийг давхцуулан харуулсан. Графикаас харахад Улаанбаатар хотын дээгүүр дулааны арал зурагт үзүүлсэнээр тогтдог нь батлагдсан. Харин эхний арван хоногийн байдлаар хотын төвөөс зах хүртэл дундажаар 5.3-6.3 километрт баруун зүүн чиглэлд 1.5оС-р, хойноос урд чиглэлд 3.8-с 4.1километрт 1.6 оС-р тус тус дулаарсан байна (График..
Дээрхи графикаас үзвэл 3-р сарын дунд арван хоногийн байдлаар хотын төвөөс зах хүртэл дундажаар 5.3-6.3 километрт баруун зүүн чиглэлд 2.3оС-р, хойноос урд чиглэлд 3.8-с 4.1километрт 2.4 оС-р тус тус дулаарсан байна (График.9).
Дээрхи графикаас үзвэл 3-р сарын сүүлийн арван хоногийн байдлаар хотын төвөөс зах хүртэл дундажаар 5.3-6.3 километрт баруун зүүн чиглэлд 2.2оС-р, хойноос урд чиглэлд 3.8-с 4.1километрт 2.1 оС-р тус тус дулаарсан байна.
Тус графикт 3-р сарын гурван хоногийг давхцуулан харуулсан. Графикаас харахад 3-р сарын дунд үед хамгийн их дулаарал, агаарын температур ажиглагдсан. Харин эхний үед хамгийн бага температур, сүүл үед дундаж температур тус тус ажиглагдсан. Учир нь хаврын улиралын тогтворгүй байдлаас шалтгаалан цаг агаарын гэнтийн үзэгдэл их тохиолддог. Эхний 10хоногийн хамгийн их температур 0.8oC, дунд 10хоногийн дундажаар хамгийн их температур 8.9 oC, сүүлийн 10хоногийн хамгийн их температур 3.8 oC тус тус байна. Харин хамгийн бага температур эхний -2.3oC, дунд 3.5oC, сүүлийн -0.9oC тус тус байна.
3.3 Ижил өргөрөгт байгаа хэмжилтийн цэгүүд дэх температурын харьцуулалт
Монгол улсын төв хэсэгт нэг өргөрөгт орших нийт арван зургаан сумдууд болон Улаанбаатар хотын баруунаас зүүн тийш авсан хэмжилтийн цэгүүдийн 2018.3.18-25-ны өдрийн мэдээг ашиглан график дүрслэл байгуулав (Хүснэгт.3)
Үр дүнгээс харахад Улаанбаатар хот нь бусад сумдаас дунджаар 5.1оС-р дулаан байна. Тус график өндөржилт харгалзаагүй болно. Гэхдээ баруун талын сумдаар өндөрлөг ч гэсэн зүүний сумдаас зарим тохиолдолд дулаан байна. (График.11)
3.4 Температурын хэвтээ тархалт
Регрессийн хамаарал
Хэмжилтийн цэгүүдийн өндөржилт болон өдөр бүрийн дундаж агаарын температурын мэдээг ашиглан регрессийн хамаарал бодсон. Үр дүнг гурван 10 хоногоос нэг нэг өдөр сонгон графикт үзүүлэв. Бусад өдрийн үр дүнг хавсралтаар харуулав.
Хамаарал бодоход корреляцийн хамаарал 0.89 буюу хүчтэй хамааралтай гарсан ба өндөр ихсэхэд температур багасах зүй тогтолтой байна. Харин температурын ялгаатай байдал нь өндөржилтөөс 62% хамааралтай байана. 3.25-ны өдрийн байдлаар корреляцийн хамаарал 0.76 буюу хүчтэй хамааралтай, 60% хамааралтай байна. (График.12)
Графикт 4.2-ны өдрийн агаарын температурыг өндөртэй хамаарал бодоход корреляцийн хамаарал 0.68 буюу дунд зэргийн хамааралтай гарсан ба өндөр ихсэхэд температур багасах зүй тогтолтой байна. Харин температурын ялгаатай байдал нь өндөржилтөөс 47% хамааралтай байна. 3-р сарын нийт температурын дундажийг өндөржилттэй хамааруулахад корреляцийн хамаарал 0.63 буюу дунд дунд зэргийн хамааралтай гарсан (График.12). Харин r2 нь хоёр хүчин зүйлийн хамаарал хэр хүчтэй байгааг буюу нэг хүчин зүйл нөгөөдөө хэрхэн нөлөөлж байгааг харуулна. Тэгэхээр агаарын температур нь өндөржилтөөс 40% хамааралтай гарсан. Харин стандарт хазайлт нь 0.8035 буюу агаарын температурт нөлөөлж буй бусад хүчин зүйлээс хамаараад регрессийн шулуун дээрх тооцолсон утга нь бодит утгаасаа 0.8034 хэмжээгээр зөрүүтэй байна. Агаарын температур нэг нэгжээр өсөхөд өндөр 0.0206 нэгжээр буурна.
3.4.1 Температурын хэвтээ тархалт
Улаанбаатар хотын төвийн дүүргүүдэд хийсэн хэмжилтийн үр дүнгээр температурын хэвтээ тархалтыг үзүүллээ. Температурын хэвтээ тархалтыг Улаанбаатар хотын өндрийн тоон загварчлал DEM ашиглан raster calculator функэд регрессийн тэгшитгэлийг оруулсан ба алдааг kriging функцээр гаргаж бодуулан зургийг гаргав. 3-р сарын гурван арван хоногоос тус тус 1 өдөр сонгон үр дүнг харуулсан ба бусад өдрийн үр дүнг хавсралтаар оруулав. (Зураг.3)
Зурагт үзүүлсэнээр улаан өнгөөс ногоон өнгө хүртэл уусалттайгаар ихээс багаруу дүрсэлсэн байна. Хотын төв хэсэг болон гэр хорооллын хэсэгт хамгийн их дулаан ажиглагдсан, харин зуслангийн газар буюу шадивлан, хотын захын буюу ургах наран хороололд хамгийн бага температуртай байна. Улаанбаатар хотын хувьд хотын төвөөс захруу багассан зүй тогтол ажиглагдсан нь барилгажилттай холбоотойгоор гадаргын өөр байдлаас хамааран дулааны эрчим хотын төвд хамгийн их ажигдагдсан. 3-р сарын байдлаар дулааны ялгаа их ажиглагдсан ба энэ нь зуны улиралд илүү эрчимтэй халах магадлалтай юм. (Зураг.4)
3.4.2 “Дулааны арал”-ын 3D дүрслэл
Улаанбаатар хотын 3-р сарын температурыг ашиглан Surfer15 програм дээр солбилцол болон температурын утгаар бодит зураглалыг хийв. 3-р сарын хэмжилтээс 3-р сарын 10, 4-р сарын 2, эхний арван хоног, дунд арван хоног, сүүлийн арван хоног, 3-р сарын “дулааны арал-ыг тус тус зурагт үзүүлэв. (Зураг.5)
3.5 Улаанбаатар хотыг 2020он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө, 2030оны тодотголд тусгагдсан байдал
Улаанбаатар хотыг 2020он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө, 2030оны тодотголд тусгагдсаны дагуу ногоон байгууламжийн талбай , гэр хорооллын талбай , барилгажсан талбайн эзлэх талбайг одоогийн нутаг дэвсгэр өөрчлөгдөхгүйгээр хэрхэн төлөвлөдсөнийг ашиглан эзлэх талбай хэрхэн өөрчлөгдөж буйг тооцоолсон. (График.14)
Графикаас харахад 2010онд гэр хорооллын эзлэх талбай хамгийн их байсан ба ногоон байгууламж, барилгажсан хэсэг бага байсан. Харин 2020оны төлөвлөгөөнд тусгагдсаны дагуу ногоон байгууламжийн талбайг нэг хүнд 20метр квадрат байхаар төлөвлөсөн бөгөөд ингэснээр нийт талбайн 18.3% болно. Мөн гэр хорооллын талбай төлөвлөлгөөнд тусгагдсанаар эзлэх талбай хэтийн төлөвд буурах хандлагатай байгаа ч барилгажсан талбай ихсэх хандлагатай. Энэ нь нэг талаар ашигтай боловч одоогийн хэрэглэдэг барилгын материал, халалт их үүсгэгч материалаар хийсээр байвал байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлөх нөлөө ихсэнэ. Энэхүү нөлөөллийг багасгахын тулд ногоон байгууламжийн эзлэх талбайг нэмэгдүүлэх, эко, эрчим хүчинд хэмнэлттэй материалыг сонгох шаардлагатай. Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсанаар хэрэгжүүлж чадвал байгаль орчинд нөлөөлөх нөлөөг бууруулах боломжтой юм.
Судалгааны ач холбогдол
o Дэлхийн өндөр хөгжилтэй улс орнууд дулаарлын судалгааг хийгээгүйгээс үүдэн газар бүрхэвчийн ихэнх хэсгийг ус үл нэвчүүлдэг гадаргаар бүрсэнээр хэт халалтын улмаас ард иргэд даралт болон зүрх судасны өвчинөөр нас барах тохиолдол ихээхэн гарч эрүүл мэндийн асуудал ихээхэн хурцаар яригдаж байна. Улаанбаатар хотын хувьд хөгжиж буй хот учраас ирээдүйд энэхүү асуудлаас сэргийлэн газар бүрхэвч болон барилгын материалыг эко байгальд ээлтэй технологийг ашиглан бүтээн байгуулалт хийх шаардлагайтай гэдгийг мэдэх ач холбогдолтой юм.
o Улаанбаатар хотод энэ чиглэлээр судалгаа төдийлөн их байдаггүй учир шинэ судлагдахуун юм.
o Хотын олон асуудлын үндэс болсон дулаарал нь бидний амьдрах орчны чанарыг муутгасаар байгаа учир энэ асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх боломжтой вэ гэдгийг мэдэх ач холбогдолтой юм.
o Улаанбаатар хотыг хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг болно.
Дүгнэлт
Сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатар хотод хотжилт эрчимтэй явагдаж байгаатай холбоотойгоор газар бүрхэвчийн өөрчлөлт ихсэж байгаа өнөө үед Улаанбаатар хотын дулааралд тэдгээрийн нөлөө ямаг байгааг судлахыг зорьсон. Үүний тулд Улаанбаатар хотыг хойноос урагш, баруунаас зүүн чиглэлд огтолсон газар ашиглалтын бүсүүдэд цэгүүд сонгон авч агаарын температурын хэмжилт хийсэн. Хэмжилтийг 2018 оны 3 дугаар сарын туршид хийсэн боловч 2018.3.31, 4. 2,3-ны өдрийн тохиолдлуудыг энэхүү хураангуйд үзүүллээ. Мөн янз бүрийн гадаргуугийн орчмын халалтын ялгааг судлахын тулд 2018.4.7 ны 12:55-13:55 цагийн хооронд хэмжилт хийсэн.
Хэмжилтийн үр дүнд:
1. Хотын нөлөөгөөр агаарын температур харьцангуй дулаардаг боловч энэ байдал өглөө, оройдоо сулардаг. Өдрийн нартай хугацаанд газрын бүрхэвчийн ялгаатай байдлаас хамааран хотын төв, барилга, зам ихтэй хэсэгт хотын захаас илүү хурдацтайгаар халж байна. Энэхүү халсан дулаанаа хотын төв хэсэг оройдоо туяаруулах замаар удаан алддаг бол хотын зах хэсэг хөрсөн гадаргатай учир хурдан дулаанаа алдаж байна.
2. Асфальтан гадаргуу, бетонон гадаргууг бусал төрлийн гадаргуутай дулаан шингээлтийг харьцуулахад дундажаар 5.73∘C-ээр илүү, ногоон байгууламжаас дунджаар 7∘C-ээр илүү халалттай байна. Мөн бетонон гадарга нь ногоон байгууламжаас дунджаар 2.6∘C-р илүү ч асфальтан гадаргаас дунджаар 5.61∘C-р бага халалттай байна.
3. Агаарын температурын хэвтээ тархалт нь өөрчлөлт багатай байдаг ба Улаанбаатар хот нь хотын төв хэсгээсээ зах хэсэг рүүгээ агаарын температур нь буурах зүй тогтол хэмжилтийн бүх тохиолдолд ажиглагдсан учир “Дулааны арал” үүсдэг гэсэн баталгаа болж байна.
4. Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсаны дагуу ногоон байгууламж, гэр хороолол, барилгажсан талбайн эзлэх хувийг таамаглаж үзсэн. Ингэхэд төлөвлөгөөний дагуу хэрэгжүүлвэл гэр хорооллын талбай багасаж, ногоон байгууламжийн талбай, барилгажсан талбай ихсэх хандлагатай байгаа ба үүний хэрээр байгаль орчинд нөлөөлөх нөлөөг давхар бууруулах боломжтой юм. Ногоон байгууламжийн талбайг эрчимтэй нэмэгдүүлж, барилга байгууламжийн материалыгг байгальд ээлтэй, шинэлэг техник технологиор хийсэнээр нөлөөллийг бууруулах боломжтой юм.
Зөвлөмж
Улаанбаатар хот жилээс жилд өргөжин тэлж хөгжиж байна. Тиймээс дараа дараагийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө болон хот төлөвлөлт

манайхан сайн байна, мундаг байна шүү илүү ихийг хийж бүтээхийн төлөө урагшаа залуусаа

САНАГАЛЗАНА

болж байнаа баярлалаа

ажилч

сайн бна уу
алдаа шалгагчийн санд нэмэх товч тухайн докумэнт дээр ажилаад дараагийн шинэ докумэнт дээр дахин шинээр алдаагаа шалгах болоод бдаг
дээрх майл хаяг ажилахгүй бна
миний комд асуудал бна уу

уг нь санд нэмсэн бол дахиж гарч ирэхгүй бол уг нь сайн бдаг

тэмдгээр

Болор дуран word, excel, powerpoint, outlook гээд бүгд дээр нь ажилладаг. Бас 2016 дээр ч
spell.bolorsoft.com

Power Point deer ajiladag ni xeregtei bnaa

Зөвхөн Word дээр ажиллах байх аа.

ALdaa shalgagchiig power point 2016 deer yaj ajilluulax we? zaagaad ogooch

Дутуу татагдсан юм шиг байна даа. Дахиад татаад үз дээ. Хэмжээ нь 106.95MB байх ёстой юм байна.

Checksum error in NDP451-KB2858728-x86-x64-AllOS-ENU.exe
Unexpected end of archive

ТАТАХ-1-ийг уншуулангуут дээрх алдаа гарч байна аа юуг нь буруу хийчихэв ээ??